Yanvarın 9-da Rusiyanın “S7” aviaşirkətinin istifadəsində olan dörd
il bundan öncə istehsal edilmiş “Airbus A320” təyyarəsi Bratsk
şəhərindən Moskvaya uçarkən yolda tualet sistemi xarab olub.
Təyyarə Kazan şəhərinə planlaşdırılmamış eniş edib.
Bundan dörd gün öncə isə “Red Wings” hava yollarının Kazandan
Yekaterinburqa uçan təyyarəsi geriyə, Kazana dönməli olub. Onun da
eniş sistemində problem yaranıbmış.
Daha iki ay öncə Primorye regionunun yüksək rütbəli nəqliyyat
rəsmisi Moskvadakı Uzaq Şərq və Arktikanın inkişafı nazirliyinə
məktub göndərib. “Bizə yeni sərnişin təyyarələri lazımdır. Çünki
əlimizdə olan təyyarələr bu ildən sonra uça bilməyəcək”, – məktubda
deyilirdi.
RBK kanalının əldə etdiyi bu məktubda səbəb də göstərilir:
təyyarənin Kanadada istehsal olunan “Pratt & Whitney” motorları
Qərbin sanksiyaları səbəbindən təmir oluna bilmir.
Rusiya mediasının məlumatına görə, 2023-cü ilin əvvəlindən bəri
Rusiya hava şirkətləri uçuşların pozulduğu, təxirə salındığı, yaxud
ləğv edildiyi azı yeddi insidentlə üzləşiblər. Bunlardan bir
neçəsinin insan səhvi ucbatından baş verdiyi deyilsə də, qalanı
mexaniki problemlər idi.
II Dünya müharibəsindən bəri Avropada ən iri yerüstü müharibəsi –
Rusiyanın Ukraynada apardığı savaşın davam etdiyi bir ilə yaxın
müddətdə Rusiyanın idxaldan asılı aviasiya sənayesindəki çatlar
görünməyə başlayıb. Rusiya hava şirkətləri Qərb sanksiyalarının
təsirlərindən əziyyət çəkirlər. Onsuz da bərbad durumda olan
aviasiya sənayesi artıq Qərbdən ehtiyat hissələrini də ala
bilmir.
“Kommersant” qəzeti yazır ki, Rusiyanın azı doqquz hava şirkəti
2022-ci ildə uçuşlarını dayandırıb. Ölkədə hava nəqliyyatını
tənzimləyən “Rosaviatsiya” onlardan dördünün uçuş sertifikatını
əlindən alıb.
Mütəxəssislər deyirlər ki, Rusiyanın hava yolları təyyarə
arsenallarını ayaqda saxlamaq üçün aylarla "kannibalizasiya”
üsuluna (hissələrə ayırma) əl atıblar. Rusiya şirkətlərinin
istifadəsində olan təyyarələr arasında Kanadanın DHC-6 turbo
propellerli təyyarələrdən tutmuş “Boeing” və “Airbus”lara və
Rusiyanın özünün “Tupolev” və “İrkut”larınadək hər cür təyyarə
var.
Noyabrda “Baza” adlı “Telegram” kanalı “Aeroflot”un 25 təyyarəni
hissələrinə ayırdığını, daha 18 təyyarəninsə təmirdə olduğunu
yazmışdı. Dekabrda Rusiya hökuməti kannibalizasiya praktikasını
leqallaşdırıb.
"'Kannibalizasiya'dan artıq uzun zamandan bəri, ancaq geniş
miqyasda deyil, məcburi tədbir kimi istifadə olunur. Bizim
vəziyyətimizdə isə bu, çatışmayan hissələri yerinə qoymaq üçün
yeganə yola çevrilir. Bu praktikanın açıq-aşkar mənfi tərəfi onun
təyyarə arsenalını daraltmasıdır. Heç kəs inkar edə bilməz ki,
kannibalizasiya ehtiyat hissə çatışmazlığı problemini yalnız
müəyyən dövr üçün həll edir", – “RunAvia” uçuş təhlükəsizliyi
şirkətinin təsisçisi Andrey Patrakov AzadlıqRadiosunun
“Sibir.Realii” xidmətinə deyib.
“Telegram”da çox oxunan aviasiya kanallarından biri dekabrda
dövlətə məxsus təyyarə istehsalçısının SueperJet 100 təyyarələrində
istifadə edilən çirkli yanacaq filtrlərini əyləc mayesi ilə
təmizləməyi məsləhət gördüyünü yazıb. Normal halda isə bu filtrlər
yeniləri ilə əvəz olunmalıdır.
Noyabrda Yakutiya Hava Yolları donanmasındakı dörd “SuperJet 100”
təyyarəsindən ikisinin hissələrini o qədər kanniballaşdırıb ki,
dövlət lizinq şirkəti bu təyyarələri ondan geri alıb.
Rusiyanın Ukraynaya hücum etdiyi 24 fevraldan çox keçməmiş ölkənin
Nəqliyyat Nazirliyi yerli hava nəqliyyatının 8 illik inkişaf
planını açıqladı. Planda ehtiyat hissələri və təmir avadanlığının
əldə edilməsinin “yüksək prioritet” olduğu deyilir.
Mayda hökumət hava şirkətlərinin işlətdikləri təyyarələrin ehtiyat
hissələrindən istifadə imkanlarını genişləndirən yeni qaydalar
çıxardı. Daha öncə şirkətlər ehtiyat hissələrdən yalnız Avropa,
Kanada və Amerika qurumlarının verdiyi sənədlərə əsasən istifadə
edə bilərdilər.
İyulda Rusiya İrandan ehtiyat hissələri alınması ilə bağlı anlaşma
memorandumu imzalayıb. İranın özü illərdir Qərb sanksiyalarından
əziyyət çəkir.
“İzvestiya” qəzeti yazır ki, hökumətin kannibalizasiyanı rəsmən
leqallaşdırmasından öncə də bu praktika geniş yayılmışdı.
Patrakovun sözlərinə görə, hökumətin bu məsələ ilə bağlı çox sayda
qərar çıxarması “çarəsizliyin” göstəricisidir. Belə ki, daha öncə
üçüncü tərəfin verdiyi sənəd əsasında orijinal ehtiyat hissələrin
istifadəsinə icazə verilirdisə, indi yenə üçüncü tərəflərin, o
cümlədən İranın verdiyi sənədlər əsasında, üstəlik orijinal olmayan
hissələrdən yararlanmağa icazə var. O, hökumətin bu addımı
çarəsizlikdən atdığını deyir.
Aviasiya sahəsində ixtisaslaşan avia.ru bülleteninin baş redaktoru
Roman Qusarov deyir ki, kannibalizasiya dünyanın hər yerində
aviaşirkətlər arasında geniş yayılmış praktikadır.
"Dünyadakı bütün hava şirkətləri bəzi təyyarələri yenidən qurmaq
üçün başqa təyyarələrin ehtiyat hissələrini çıxarmaqla
məşğuldurlar. …Yeni bir şey baş vermir. …Bu, təyyarəni sökmək üçün
kart blanş deyil, əlinizdəki aktivləri idarə etmək alətidir.
Çatışmayan hissələr hələlik, uçmayan təyyarədən çıxarılıb götürülə
bilər”, – o söyləyir.
Ancaq ticarət naziri Denis Manturov bildirir ki, hökumət qurumları
təyyarələrin ehtiyat hissələrindən ötrü “total kannibalizasiyaya”
məruz qalmasından yayınmağa çalışırlar.
Ancaq Kramarenki həm də bildirib ki, Rusiya hava donanmasının
ayaqda tutulması işində əsas problemlərdən biri saxta ehtiyat
hissələrindən istifadə təhlükəsidir.
"…Təsdiqlənə bilən tarixçəsi olan ehtiyat hissələrindən istifadə
edildikdə bu, problem deyil. Biz Boliviya, Uqanda, yaxud Myanmada,
haradasa bir təyyarəni götürüb sökürük, lazım olan hissələri
çıxarıb qablaşdırırıq və çatdırırıq. Ancaq təyyarə istehsalçısının
heç vaxt haqqında eşitmədiyi və təsdiqləmədiyi, Tehran yaxınlığında
hansısa sexdə düzəldilmiş ehtiyat hissələri gələndə texniki risklər
meydana çıxa bilər”, – o vurğulayır.
Patrakov diqqəti restoran industriyası və “McDonalds” misalına
çəkir. “McDonalds” Qərbin sanksiya elanından sonra Rusiya
bazarından gedən Qərb fastfud şəbəkələrindən biridir.
"McDonalds restoranları Rusiyada frənçayzinq modeli ilə işləyəndə
hər şey yaxşı idi. Ancaq idarəçilik rusiyalı sahiblərin əlinə
keçəndən sonra hər şey başdan-ayağa dəyişdi. Tualetə gedirsən –
kifayət qədər sabun yoxdur, döşəmə çirklidir. Əlbəttə, bu əvvəllər
də olurdu, ancaq daha az-az. Yaxşı, problem nədir? İnsanlar da
həminkidir, avadanlıq da, qəhvə maşınları da. Hətta standartlar da
əvvəlki kimi görünür… Bəs nə dəyişib?”, – o deyir.