კოვიდ-19-ის პანდემიამ, ლოკდაუნებმა და იზოლაციამ ბევრი ბავშვის ცხოვრებაზე წარუშლელი კვალი დატოვა. სოციალური დისტანცია, გაუქმებული აქტივობები და მოულოდნელი ცვლილებები საგრძნობლად აისახა ბავშვების ემოციურ განვითარებაზე, სწავლასა და ქცევაზე – შედეგები, რომლებიც შესაძლოა ათწლეულების შემდეგაც გამოჩნდეს.

აშშ-ში, კალიფორნიის სანტა მონიკაში მდებარე საბავშვო ბაღის მასწავლებელი რებეკა ანდერუუდი ამბობს, რომ მისი ახალი აღსაზრდელები – 2025 წლის კლასი – ფიზიკურად უფრო ფრთხილები და თავშეკავებულები არიან, ვიდრე პანდემიამდე ბავშვები.

„ბევრს არ შეუძლია გადაგორება, ვერ ხტებიან ორივე ფეხით, უჭირთ ცოცვა. თითქოს გარეთ ნაკლებად იყვნენ და თავისუფლად მოძრაობის შიში შემორჩათ,“ – ამბობს ის.

2020 წლის მარტში, როდესაც მსოფლიოში პანდემიის გავრცელების გამო სკოლები დაიხურა, მილიარდობით ბავშვმა და მოზარდმა ყოველდღიური რუტინა დაკარგა. სკოლების დაკეტვამ, შეზღუდულმა სივრცემ და მოზრდილთა სტრესმა ბავშვებზე ძლიერი ზეწოლა მოახდინა. ბევრი მათგანი მხოლოდ ეკრანიდან სწავლობდა, ტარდებოდა ონლაინ გაკვეთილები, მშობლები კი იძულებული იყვნენ თვითონ ედარდათ შვილების განათლება.

სკოლების დაკეტვამ საშუალოდ 5.5 თვე გასტანა, თუმცა ზოგიერთ რეგიონში კიდევ უფრო დიდხანს გაგრძელდა. ამან მრავალი ბავშვის ცხოვრების რიტმი დაარღვია – აღარ იყვნენ ხელოვნების, სპორტის და სხვა ჰობი-აქტივობების მიღმა. არ ჩატარებულა სკოლის ცერემონიები, წვეულებები, ნიშნობის თუ გამოსაშვები საღამოები.

მასწავლებლებმა და მკვლევრებმა უკვე 2021 წელს შენიშნეს განსხვავებები ბავშვებში. ბევრს უჭირდა ხმაურიან გარემოსთან შეგუება. ანდერუუდის სკოლაში, მაგალითად, მუსიკის გაკვეთილები შეაჩერეს – ინსტრუმენტების ხმაური ბავშვებს აშინებდათ და გაღიზიანებას იწვევდა. წელს მუსიკას თანდათანობით უბრუნდებიან.

მეცნიერები ფიქრობენ, რომ პანდემიის დროს ნაადრევ ასაკში განცდილმა სოციუმთან კონტაქტის დეფიციტმა შესაძლოა ბავშვების ენობრივ და შემეცნებით უნარებზე პირდაპირი გავლენა იქონია. ლონდონის უნივერსიტეტში მიმდინარე BICYCLE კვლევა (Born in Covid Year Core Lockdown Effects) ადარებს ბავშვებს, რომლებიც დაიბადნენ პანდემიამდე, პანდემიისას და მის შემდეგ. კვლევის შედეგების მიხედვით, 2020 წელს დაბადებულ ბავშვებს ლექსიკური მარაგი უფრო ღარიბი აქვთ და აღმასრულებელ ფუნქციებში – როგორიცაა ყურადღების კონცენტრაცია – სირთულეებს აწყდებიან.

"მიუხედავად იმისა, რომ ჩვილები თითქოს არაფერს აკეთებენ, ისინი იღებენ სოციალურ ინფორმაციას – ეს დრო კრიტიკულად მნიშვნელოვანია," – ამბობს დეველოპმენტალური ფსიქოლოგი ნიკოლა ბოტინგი.

მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია განათლების პროცესის შეფერხებამაც. პანდემიის დროს მსოფლიოს 190-ზე მეტ ქვეყანაში დაახლოებით 1.6 მილიარდი მოსწავლის სწავლა შეწყდა. მათგან ბევრს არ ჰქონდა წვდომა ინტერნეტზე ან ტექნიკურ მოწყობილობებზე.

აშშ-ის მეცნიერებათა აკადემიის 2023 წლის ანგარიშის თანახმად, მოსწავლეების მიღწევები პანდემიამდე დონესთან შედარებით მკვეთრად შემცირდა, განსაკუთრებით კი დაბალშემოსავლიანი ოჯახების ბავშვებში. 2025 წლის იანვარში გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, გლობალურად მათემატიკის ტესტის შედეგები საშუალოდ 14%-ით დაეცა, რაც დაახლოებით შვიდთვიან სასწავლო ჩამორჩენას უდრის.

პანდემიის გავლენა განსაკუთრებით მძიმე აღმოჩნდა იმ მოსწავლეებისთვის, ვინც უფრო დიდხანს იმყოფებოდა სკოლის მიღმა – მათ შორის იყვნენ იმიგრანტები, ბიჭები და მოწყვლადი ჯგუფები. დისტანციურმა სწავლებამ კი ვერ შეძლო ამ ზიანის აღკვეთა. განათლების მკვლევრები შიშობენ, რომ ეს ჩამორჩენა მომავალში ფინანსურ დანაკარგებშიც გადაიზრდება – ზოგიერთ პროგნოზით, პანდემიის თაობას საერთო ჯამში ტრილიონობით დოლარის დანაკარგი შეიძლება ჰქონდეს.

პოლონეთში ჩატარებული კვლევის თანახმად, ქვეყანა შესაძლოა 0.35%-ით ნაკლები ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლის წინაშე აღმოჩნდეს. McKinsey-ის ანალიზით, ამერიკელ სტუდენტებს, რომლებსაც სწავლა პანდემიის გამო შეუწყდათ, მთელი ცხოვრების განმავლობაში ათობით ათასი დოლარით ნაკლები შემოსავალი ექნებათ, რაც აშშ-ის ეკონომიკას წლიურად 128-188 მილიარდი დოლარით დააზარალებს.

ბავშვების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზეც აისახა ლოკდაუნები – გამწვავდა შფოთვა, დეპრესია, გაღიზიანება, ქცევითი დარღვევები. ჩინეთში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ბავშვები ნაკლებად პროსოციალურები გახდნენ – სხვების მიმართ მზაობა და მზრუნველობა შესუსტდა.

კიდევ ერთი პრობლემა – ფიზიკური ჯანმრთელობა: დიდ ბრიტანეთში სიმსუქნის მაჩვენებელი 10-11 წლის ბავშვებში გაიზარდა. ეს შეიძლება დაკავშირებული იყოს როგორც ნაკლებად აქტიურ ცხოვრების წესთან, ისე საკვების მოხმარების რეჟიმის ცვლილებასთან.

ლოს-ანჯელესში მომუშავე სოციალური მუშაკი ტენდი პარკსი ამბობს, რომ პანდემიის შემდეგ ბევრი ბავშვი მიჯაჭვულია მშობლებზე და დამოუკიდებლობის მოპოვება უჭირთ. ზოგი ოთხი-შვიდი წლის ბავშვი ისეთივე განვითარების ეტაპზეა, როგორიც პანდემიამდე 2.5 წლის ბავშვები.

მიუხედავად ამისა, ექსპერტები იმედოვნებენ, რომ მიღებული გამოცდილება დაეხმარებათ მომავალში მსგავსი გამოწვევების მართვაში – იქნება ეს მომავალი პანდემია თუ იზოლირებული სოციალური ჯგუფების განვითარება.

მეცნიერი ჯუდიტ პერიგო ფიქრობს, რომ საჭირო იქნება მეტი რესურსი ბავშვების დასახმარებლად. თუ პოლიტიკოსები, მშობლები და მასწავლებლები ერთობლივად არ იმოქმედებენ, არსებული უარყოფითი ტენდენციები, სავარაუდოდ, კიდევ უფრო გაღრმავდება.

„ყველა ინდიკატორი გაუარესებულია. და unless ჩვენ არ ჩავერთვებით მიზნობრივი სტრატეგიებით, ეს ტენდენციები არ შეიცვლება,“ – ამბობს პერიგო.

ბოლოს კი ისევ იმედის ნაპერწკალი – ანდერუუდის თქმით, მისი ბოლო კლასი ბევრად თამამია, ისევ უყვართ ხტუნვა, მუსიკა და თამაშები. „ტენდენცია უკეთესობისკენ მიდის," – ამბობს მასწავლებელი, – "თუმცა სოციალური და ემოციური განვითარება კვლავ სირთულეს წარმოადგენს."