როცა ამერიკის პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი სმიტსონის ინსტიტუტს „ანტიამერიკულ იდეოლოგიაში“ ადანაშაულებს, გენეტიკოსი და მწერალი ადამ რატერფორდი განიხილავს, რას გვასწავლის გენეტიკური მეცნიერება რასის შესახებ.

2000 წელს, როდესაც მეცნიერებმა ადამიანის გენომის პროექტის პირველი ვერსია წარადგინეს, ბევრს ეგონა, რომ ეს იყო საბოლოო პასუხი რასის შესახებ არსებულ მოძველებულ მითებზე. გენომის კვლევებმა უტყუარად დაამტკიცა: რასობრივი დაყოფა ბიოლოგიურ საფუძველს მოკლებულია. რეალურად, გენეტიკური სხვადასხვაობა უფრო დიდია ერთი და იმავე რასობრივი ჯგუფის წევრებს შორის, ვიდრე ჯგუფებს შორის. რასა სოციალური კონსტრუქტია.

მიუხედავად ამისა, რასისა და ეთნიკურობის ცნებები კვლავაც გამოიყენება ადამიანების ბიოლოგიურ ჯგუფებად დაყოფისთვის — სოციალურ მედიაში გავრცელებულ ფსევდომეცნიერულ შინაარსშიც, სამეცნიერო კვლევებსა და ჯანდაცვის სისტემებშიც კი.

ტრამპის ადმინისტრაციამ, რომელიც ხშირად უგულებელყოფდა მეცნიერულ კონსენსუსს, გენეტიკის მეშვეობით დადასტურებულ ფაქტებს დაუპირისპირდა. 2024 წლის ბრძანებით — „სიმართლისა და საღი აზრის დაბრუნება ამერიკის ისტორიაში“ — სმიტსონის ინსტიტუტის გამოფენა „ძალის ფორმები: რასის ისტორიები და ამერიკული სკულპტურა“ გააკრიტიკეს.

ბრძანებაში გამოფენა განიხილება როგორც ნეგატიური ნარატივი, რადგან აცხადებს, რომ „რასა ბიოლოგიური რეალობა არ არის, არამედ ადამიანური გამოგონებაა“. მეცნიერების თანახმად, ეს მტკიცება სრულიად სწორია და არაეჭვიანია.

ადამიანებს შორის განსხვავებები ნამდვილად არსებობს — კანის ფერის, თმის სტრუქტურისა და სხვა ფიზიკური მახასიათებლების სახით. მაგრამ ეს განსხვავებები არ ქმნიან მკაფიო ბიოლოგიურ ჯგუფებს.

18-ე საუკუნეში შვედმა ბოტანიკოსმა კარლ ლინემ, ადამიანის ტიპების კლასიფიკაციის მიმდინარეობის ფარგლებში, შეიმუშავა ტერმინები და დასახელებები ადამიანთა კლასიფიკაცია კანის ფერის მიხედვით დაიწყო: ასიატელები — „ყვითელკანიანები“, ამერიკელები — „წითელკანიანები“, აფრიკელები — „შავკანიანები“, ევროპელები — „თეთრკანიანები“. მოგვიანებით კი ამ ფიზიკურ აღწერებს მან მორალური და ქცევითი თვისებებიც დაუმატა — რასობრივად დისკრიმინაციული და ცალსახად მცდარი.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს აღწერები დიდი ხანია გააკრიტიკეს, მათი მემკვიდრეობა დღესაც გამოიყენება ტერმინებში „შავი“, „თეთრი“ და სხვ. თუმცა გენეტიკურად ამ კატეგორიებს არანაირი საფუძველი არ გააჩნიათ.

გენეტიკურმა მეცნიერებამ დაამტკიცა, რომ ადამიანის გენეტიკური მრავალფეროვნება გაცილებით მაღალია აფრიკის შთამომავლობაში. მაგალითად, ეთიოპიელებსა და ნამიბიელებს შორის გენეტიკური სხვაობა შეიძლება უფრო დიდი იყოს, ვიდრე მათ და თეთრკანიან ევროპელს შორის. ან — აფროამერიკელთა გენომებში ერთდროულად აღიბეჭდა როგორც აფრიკული, ასევე ევროპული წარმოშობის გენები.

ეს ნიშნავს, რომ მარტივი განსაზღვრება — მაგალითად „შავკანიანი“ — ბიოლოგიურად არაზუსტია. რასა, როგორც ბიოლოგიური კატეგორია, არ არის მეცნიერულად მდგრადი. თუმცა ის ძლიერად მოქმედებს სოციალურ და კულტურულ კონტექსტში.

მაგალითად, Covid-19-ის პანდემიის დროს, შავკანიანები, სამხრეთ აზიელები და ლათინოამერიკელები ბევრად უფრო მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ — არა გენეტიკური მიზეზებით, არამედ სოციალური მდგომარეობისა და დასაქმების პირობების გამო.

გენეტიკის განვითარება დაეხმარა რასობრივი იდეოლოგიის და რასიზმის როგორც მეცნიერული, ისე საზოგადოებრივი ფუძის დაშლას. ამიტომაც გენეტიკოსებისთვის შემაშფოთებელია, როცა ხელისუფლების წარმომადგენლები ისევ ეჭვქვეშ აყენებენ მეცნიერულ ჭეშმარიტებებს.

ტრამპი არაერთხელ აკეთებდა განცხადებებს „კარგ გენებზე“ — რითაც მიანიშნებდა ადამიანთა გადარჩენაზე გენეტიკური უპირატესობის მეშვეობით. გენეტიკოსებისთვის გაუგებარია, რას ნიშნავს „კარგი“ ან „ცუდი“ გენები.

მიუხედავად ისტორიული შეცდომებისა, გენეტიკის მეცნიერება დღემდე პროგრესისკენ და თანასწორობისკენ მიისწრაფის.

წყარო: BBC